اندیشمند انقلاب اسلامی
شهید محمدجواد باهنر در سال 1312ش برابر با 1352 هـ . ق در خانواده ای متدین، در محلهای معروف به «محلهی شهر» از محله های بسیار قدیمی و مخروبه كرمان به دنیا آمد. پدرش علی اصغر، مرد متقی و وارسته ای بود و به همین دلیل مردم، به ایشان كه فقط سواد قرآنی داشت، لقب شیخ علی اصغر داده بودند. علی اصغر پیشهوری ساده بود و تنها از طریق مغازهای كوچك به امرار معاش خود و خانواده می پرداخت.
محمدجواد تحصیلات خود را از پنج سالگی با رفتن به مكتب خانه آغاز كرد. او در یازده سالگی به مدرسه علمیه معصومیه كرمان رفت و به تحصیل علوم اسلامی پرداخت. محمدجواد همزمان با تحصیلات حوزوی، تحصیلات جدید را در مقاطع ابتدایی و متوسطه به صورت متفرقه ادامه داد و در سال 1332 دیپلم گرفت. وی در اوایل مهر 1332 به قم رفت و در مدرسه فیضیه سكونت گزید. و در همان سال دوران سطح را در محضر حضرات آیات سید محمدباقر سلطانی طباطبایی و میرزا محمدعلی مجاهدی به اتمام رساند و دوره خارج فقه و اصول در محضر آیات عظام سید حسین بروجردی، امام خمینی و علامه سید محمدحسین طباطبایی آغاز كرد.
باهنر همزمان با دروس حوزوی، تحصیلات خود را در دانشگاه نیز ادامه داد و در سال 1337 در رشته الهیات لیسانس گرفت. سپس تحصیلاتش را در مقطع كارشناسی ارشد علوم تربیتی و پی گرفت و موفق به اخذ دكترای الهیات از دانشگاه تهران شد.
محمدجواد باهنر در كنار تحصیلات حوزوی و دانشگاهی، به فعالیت های فرهنگی، اجتماعی و علمی و سیاسی اهتمام ویژه داشت. سیری در عقاید و اخلاق اسلامی، انسان و خودسازی، درس‌هایی از اسلام برای نوجوانان، فرهنگ انقلاب اسلامی، گذرگاه های الحاد، مواضع ما در ولایت و رهبری، اصول دین و احكام برای خانواده، آثاری هستند كه از دكتر باهنر به جای مانده است.
پس از ارتحال آیت الله بروجردی، نظام پهلوی به فكر انتقال مرجعیت به نجف و بایكوت كردن مخالفان مذهبی داخل كشور افتاد. عدهای از روحانیون كه وضعیت موجود را بر نمی تابیدند، خواهان اتخاذ روشهای جدید برای مقابله شدند. به همین منظور عدهای از آنان و از جمله شهید باهنر نشریه «مكتب تشیع» را تاسیس كردند. بنیانگذاران این نشریه بر آن بودند كه از آن، به عنوان شبكه ای برای جذب انسانهای هدفمند، ترویج اندیشه مترقی اسلام اندیشه های سیاسی امام خمینی در سراسر كشور استفاده كنند. نخستین شماره این نشریه، در اردیبهشت 1338 منتشر شد و شهید باهنر در اداره نشریه نقش اول را داشت و عمده مسؤولیت های فرهنگی و بررسی مقالات رسیده به عهده وی بود.
البته حوزه فعالیت فرهنگی شهیدباهنر فقط منحصر به «مكتب تشیع» نبود، بلكه وی علاوه بر مكتب تشیع، در نشریات «مكتب اسلام»، «سالنامه ی مكتب جعفری» و نشریه مربوط به دفتر نشر فرهنگ نیز مقاله می نوشت.
از جمله گروه هایی كه پس از شروع نهضت امام خمینی در سال 1342 تشكیل شد، جمعیت موتلفه اسلامی بود. دكتر باهنر هرچند به طور رسمی وارد شورای روحانیت نشد، اما نقش مهمی در رهبری هیأت های مؤتلفه به عهده داشت. تلاش برای تدوین اساسنامه جمعیت مؤتلفه، آموزش عقیدتی نیروها، تهیه جزوات داخلی و سازماندهی جلسات، بخشی از همكاری های دكترباهنر با موتلفه بود.
پس از فاجعه مدرسه فیضیه و كشته و زخمی شدن دهها نفر، فضای خفقان، ارعاب و سانسور در كشور حكم فرما شد. امام با اعلام اینكه «شاه دوستی، غارتگری، هتك اسلام و تجاوز به حقوق مسلمانان است» راه مخالفت با رژیم را همچنان بازگذاشت. بدین منظور از وعاظ و سخنرانان خواست با فرارسیدن ایام عزاداری محرم، از منابر خود برای روشن كردن ملت و نشان دادن ماهیت رژیم حاكم استفاده كنند. بدین ترتیب شهیدباهنر كه برای تبلیغ به همدان رفته بود به افشاگری علیه رژیم پرداخت. او در هفتم محرم 1342ش، پس از یك سخنرانی پرشور دستگیر شد، اما به دلیل هجوم و فشار مردم آزاد شد ولی رژیم او را از همدان اخراج كرد.
پس از دستگیری سران مؤتلفه در جریان مبارزات، شهید باهنر با همكاری آقایان محمدعلی رجایی، سید محمد حسینی بهشتی و علی اكبر هاشمی رفسنجانی بنیادی، با عنوان «تعاون و رفاه اسلامی» تشكیل داد. این بنیاد در ظاهر كارهای امدادی و احداث مدارس و تشكیل قرضالحسنه ها را به عهده داشت، ولی در واقع مركزی برای مبارزات سیاسی و فرهنگی علیه رژیم بود. بیشتر كارهای فرهنگی بنیاد به عهده باهنر و رجایی بود.
شهیدباهنر در سال 1344 در آموزش و پرورش استخدام شد و در زمینه تدوین كتابهای دینی آغاز به فعالیت كرد. وی معتقد بود كه اگر در دوران مبارزات انقلابی، خدمت ناچیزی به انقلاب اسلامی كرده باشد، آن نوشتن كتابهای تعلیمات دینی است.
پس از گسترش اعتراضات و به ویژه كشانده شدن آن به مراكز اقتصادی رژیم و فراگیر شدن اعتصابات در میان كارمندان و در نتیجه یأس و ناامیدی در میان وابستگان به حكومت، امیدواری به پیروزی در بین انقلابیون افزایش پیدا كرد. بدین ترتیب، امام با مشاوره افراد سیاسی و مذهبی تصمیم گرفت شواریی مركب از افراد برجسته به نام «شورای انقلاب» تشكیل دهد. فعالیتهای انقلابی شهیدباهنر در طول دوران نهضت امام، سبب شد تا امام ایشان را به همراه شهید سید محمدحسین بهشتی، شهید مرتضی مطهری، آیت الله سیدعلی خامنه ای و آیت الله علی اكبر رفسنجانی به عنوان اعضای شورای انقلاب معین كند.
از مهمترین كارهای نیروهای پیرو امام، در بدو پیروزی انقلاب اسلامی، تاسیس و راه اندازی حزب جمهوری اسلامی بود. به اعتقاد باهنر در آن روزهای حساس و سرنوشت ساز انقلاب، در برابر آن همه حزب سیاسی منحرف، وجود یك تشكل اسلامی كه با پیروی از راه امام بتواند، از ارزشهای حقیقی دفاع كند، ضروری بود. به همین دلیل وی همراه 4 تن از روحانیان برجسته انقلاب، شهیدبهشتی، اكبرهاشمی رفسنجانی، سیدعلی خامنه ای و موسوی اردبیلی با صلاحدید امام خمینی، موجودیت حزب را در 29 بهمن 1357 اعلام كرد. و شهیدبهشتی به عنوان اولین دبیركل حزب انتخاب شد. پس از شهادت بهشتی در تیر سال 1360، شورای مركزی حزب جمهوری اسلامی به اتفاق آراء دكترباهنر را به سمت دبیركلی حزب انتخاب كرد. باهنر در طول فعالیتش در حزب، به عنوان نماینده مردم كرمان در مجلس خبرگان قانون اساسی، سپس نمانیده مردم تهران در دوره اول مجلس شواری اسلامی نماینده شورای انقلاب در وزارت آموزش و پرورش نیز فعالیت داشت.
در تاریخ سال 1359 محمدعلی رجایی به عنوان نخست وزیر دولت بنی صدر، دكتر باهنر را كه نمایندگی مردم تهران را در مجلس شورای اسلامی داشت، به عنوان وزیر آموزش و پرورش به مجلس معرفی كرد. باهنر به عنوان وزیر آموزش و پرورش معتقد بود كه آموزش و پرورش مهمترین نهادی است كه در نظام جمهوری اسلامی باید به آن پرداخت. به همین دلیل حساسیت ویژه ای در اسلامی كردن محیط های دانش آموزی گزینش معلمان داشت. باهنر شاخصه اسلامی بودن را حركت در خط امام بیان می كرد.
پس از بركناری بنی صدر و انتخاب محمدعلی رجایی به عنوان رئیس جمهور، مهمترین كار در آن شرایط حساس انتخاب نخست وزیر بود. رجایی، دكتر باهنر را در 13 مرداد 1360 به مجلس معرفی كرد. بدین ترتیب باهنر به عنوان دومین نخست وزیر انتخاب شد. عمر كابینه باهنر 12 روز بود. این كابینه فقط توانست یك جلسه كاری برگزار كند و موفق به آغاز مدیریت اجرایی نشد. زیرا دكتر محمدجواد باهنر، نخستوزیر در 8 شهریور 1360 هنگامی كه در یكی از كمیسیون ها و جلسات شورای امنیت ملی شركت كرده بود در اثر انفجار بمب، به همراه محمدعلی رجایی رئیس جمهور به درجه رفیع شهادت رسید.