مدیر حوزه‌های علمیه با تاكید بر اینكه راهبری فرهنگ و بازسازی مستمر عناصر گوناگون موثر بر فرهنگ جزو ذات حوزه است، افزود: راهبری فكر و فرهنگ از ویژگی‌های حوزه‌های علمیه است و اگر روزی عالمان دین معمار و راهبر فرهنگ نباشند حوزوی نیستند.
یازدهمین نشست هم‌اندیشی مدیران و معاونان مراكز پژوهشی حوزوی با موضوع «بازسازی انقلابی در ساختار فرهنگی كشور»، شامگاه شنبه یكم دی‌ماه 1403 در سالن همایش دفتر مدیریت حوزه های علمیه در قم برگزار شد.
امام(ره) حوزه علمیه را در جایگاه راهبری فكر و فرهنگ ایران و جهان قرار داد
آیت‌الله علیرضا اعرافی مدیر حوزه‌های علمیه طی سخنانی در این نشست، با اشاره به اینكه امام خمینی (ره) حوزه علمیه را در جایگاه راهبری فكر و فرهنگ ایران و جهان قرار دادند، گفت: امام راحل سلسله جنبان حركات بزرگ در عالم بود كه امواج فكر و فرهنگ به بركت ایشان پدید آمد و در جهان طنین‌انداز شد.
وی با بیان اینكه حضرت زهرا (س) به رغم عمر كوتاهش اما دستاوردی عظیم به بزرگی همه تاریخ از ایشان به یادگار مانده است، گفت: آن حضرت نمونه اعلای انسانی است كه عمق و باطن عمر اندك مادی او بسیار بلند و تاریخ‌ساز بود.
مرجعیت معرفتی و دانشی حضرت زهرا (س)
آیت‌الله اعرافی خاطرنشان كرد: از یك سو كوثر درخشش انوار الهی از دامن پاك حضرت زهرا (س) ریشه گرفت و مهم‌تر آنكه حضرت فاطمه در جایگاه مادریِ فكر و معرفت و مرجعیت معرفتی و دانشی ائمه معصومین(ع) بود.
مدیر حوزه‌های علمیه گفت: حضرت صدیقه طاهره (س) هم واسطه فیض طبیعی مادی بودند و هم به نحوی در فیوضات وحیانی آسمانی وساطت داشتند، به همین جهت مقام ام ابیهایی ایشان برای پیامبر (س) از سوی ما قابل وصف و شناخت نیست، اما مادر پیامبر بودن نشان می‌دهد كه رابطه آنها صرفا جسمانی و عاطفی نبوده بلكه حضرت زهرا (س) یك مرجعیت دانشی داشته است.
فاطمه زهرا(س) دریای انوار الهی فوق تصور ماست
وی با تاكید بر اینكه وساطت آن حضرت در دریای انوار الهی فوق تصور ماست، گفت: حضرت زهرا (س) در عبادت آنقدر پیشگام و پیشرو بود كه طبق روایات فریقین، عبادت فاطمه در محراب انوار عوالم مجرد را روشن می‌كرد و رسول خدا (ص) طبق مفاد این روایات از عبادت فاطمه نزد ملائكه مباهات می‌نمود.
آیت‌الله اعرافی با بیان اینكه راهبری جامعه و مدینه‌ی فروغلتیده در مصیبت‌های بزرگ و انحرافات عظیم پس از پیامبر (ص) مقام دیگر حضرت فاطمه (س) است، افزود: اگر مدینه بعد از پیامبر (ص) جامعه شناسی شود، اقلیت باطلی راهبر شده و اكثریت نیز در غفلت و وحشت‌زده بودند. اقلیت دوم نیز متحیر و وامانده بودند كه چه كنند.
عضو شورای عالی حوزه های علمیه خاطرنشان كرد: حضرت فاطمه (س) در چنین احوال و شرایطی یگانه راهبر مدینه و تمام اعصار می‌شود. ایشان تفكر ساخت و با خطابه‌هایش فرهنگ تمام زمان‌ها را تحت تاثیر قرار داد.
مدیر حوزه‌های علمیه در تكمیل این بخش از سخنان خود گفت: حضرت فاطمه (س) یك دانشور و حكیم است. آن حضرت هم یك نیایش‌گر بزرگ در پیشگاه خدا و هم یك راهبر بزرگ فكر و معرفت و راهبر چالش‌های عظیم سیاسی اجتماعی است و ما به این فاطمه افتخار می‌كنیم كه باید الگوی همگان باشد.
حجم وسیع كارهای پژوهشی در حوزه
آیت‌الله اعرافی در بخش دوم سخنان خود با اشاره به اقدامات و طراحی‌های حوزه پژوهش گفت: با این حال تمام اینها در برابر جایگاه حوزه علمیه و نیازهای دائما نوشونده و وسیع امروز اندك است اما باید قدردان حجم وسیع كارهای پژوهشی حوزه به شمول تمام موسسات گوناگون آن باشیم.
امامین انقلاب؛ معماران فرهنگ و فرهنگ‌سازان بزرگ
مدیر حوزه‌های علمیه، نگاه امامین انقلاب به بازسازی فرهنگی را محور اول سخنان خود در این بخش قرار داد و گفت: امام راحل و رهبر انقلاب اسلامی معماران فرهنگ و فرهنگ‌سازان بزرگ در عصر ما و جهان معاصر هستند.
آیت‌الله اعرافی با اشاره به اینكه وقتی از امام سخن می‌گوییم در برابر یك چهره بزرگ و معمار فكر و فرهنگ در جهان قرار داریم گفت: شاید كمتر چهره‌ای را بتوان در عصر معاصر به عظمت امام نشان داد كه در یك دوره دو سه دهه‌ای به این اندازه در قلمرو فرهنگ ایران و جهان تولید ادبیات كند و اینگونه امواج فكر و اندیشه ایشان در جهان انتشار یابد.
جای پای موج فكری امام(ره) در تمام دنیا مشاهده می‌شود
وی با تاكید بر اینكه جای پای موج فكری امام(ره) در تمام دنیا مشاهده می‌شود، گفت: آنچه امروز به نام مقاومت می‌نامیم یك نمادی از آن بنیان نرم‌افزاری است كه رهبر انقلاب اسلامی فرمودند. بنیان مقاومت در برابر سلطه و اندیشه جدید، از امام راحل و قم برخاست و جهان را تحت تاثیر قرار داد و به همین دلیل حجم مواجهه و دشمنی با آن نیز وسیع و گسترده است.
راهبری فكر و فرهنگ ویژگی حوزه علمیه است
آیت‌الله اعرافی با استناد به این رویكرد امامین انقلاب، راهبری فكر و فرهنگ را از ویژگی‌های حوزه‌های علمیه برشمرد و گفت: این ویژگی مقوم حوزه است و اگر روزی عالمان دین معمار و راهبر فرهنگ نباشند حوزوی نیستند.
مدیر حوزه‌های علمیه با تاكید بر اینكه راهبری فرهنگ و بازسازی مستمر عناصر گوناگون موثر بر فرهنگ جزو ذات حوزه است، افزود: در عرصه فرهنگ هر خلائی كه وجود داشته باشد، حوزه باید هم مطالبه‌گر و هم پاسخ‌گو باشد و وجود انواع عوامل دیگر كه در اوج و حضیض فرهنگ اثر می‌گذارند عذری نیست كه باعث شود حوزه علمیه از زیر بار مسئولیت شانه خالی كند.
ما مسئولیم
وی با اشاره به اینكه گزاره‌ی تأثیر مسائل اقتصادی بر چالش‌های فرهنگی نیز یك واقعیتی است، گفت: این مطلب هرچند درست است ولی نمی‌تواند عذری باشد تا ما احساس مسئولیت نكنیم. قطعا مسئولیم. البته از حوزه كارهای بزرگی نیز صادر شده و اثرگذار هم بوده است ولی متناسب با روزگار امروز و نیازهای جدید و فراوان كم است و قصور و تقصیرهایی وجود دارد.
آیت‌الله اعرافی خاطرنشان كرد: مطلب اساسی آن است كه ما برای تعالی فرهنگ نیازمند تولید اندیشه متناسب هستیم. ما برای نیل به اثرگذاری به نظریه‌های بنیادین، نظریه‌های واسط و نظریه‌های میدانی و عملی نیازمندیم و این وظیفه حوزه است كه البته دانشگاه نیز در برخی از بخش‌های آن نقش دارد.
با نظریه های واسط گره‌های ذهنی را بگشاید
مدیر حوزه‌های علمیه، مبانی مستحكم اعتقادی و كلامی و فلسفی و فقهی و بازخوانی آنها برای دنیای جدید را یك ضرورت دانست و گفت: ما برای اینكه در عرصه فرهنگ بانشاط، قوی و اثرگذار باشیم نیاز به نظریات واسطی داریم كه ذهن و ضمیر جامعه آنها را دریافت بكند و گره‌های ذهنی را بگشاید. كارهایی مثل آثار شهید مطهری كه دو سوم آراء ایشان نظریه‌های برآمده از منطق قدیم دین و علوم اسلامی اما فرآوری‌شده متناسب با سؤال و نیاز آن روز و روزهای بعد جامعه ایران بود، لذا تولید و فرآوری نظریات متناسب با عمق نیازها و سؤالات موجود ضرورتی است كه هرچند امروز كم و بیش وجود دارد ولی برای عرضه فرآوری شده به صورت كامل آماده نیست.
وی با تاكید بر اینكه كتاب خدمات متقابل ایران و اسلام قضیه متناقض‌نما در رابطه‌ی میان ملیت و اسلام را به صورت دلنشین حل می‌كند و پاسخگوی سؤالات نسل دانشگاهی هم هست، گفت: این نمونه‌ای از نظریه‌های واسط است كه عمیق و معتبرند و در عین حال زنده و ناظر به واقعیت‌ها هستند. این كار بزرگی است كه بایستی در حوزه علمیه هم استمرار و ارتقا یابد و هم عرضه مناسبی پیدا كند.
آیت‌الله اعرافی با اشاره به اینكه نرم‌افزار فرهنگی جامعه و گفتمانی كه بتواند مخاطب را اقناع كند بایستی بر پایه چنین نظریات جذابی ارائه شود، گفت: نكته مهم بعدی نیاز ما به بازشناسی واقعیت‌ها و فرهنگ‌سنجی است كه در شكل متعارف آن از طریق انواع نظرسنجی‌ها و بازشناسی واقعیات ذهن و ضمیر جامعه انجام می‌شود اما باید مراكزی به صورت عمیق‌تر در این عرصه كار بكنند.
ضرورت مطالعات راهبردی فرهنگ و شناخت تحولات ایران و جهان
وی با اشاره به اهمیت علوم پایه برای مباحث فرهنگی از قبیل فلسفه فرهنگ و فقه فرهنگ، گفت: ضرورت دیگر ما مطالعات راهبردی فرهنگ و شناخت تحولات ایران و جهان و پیش‌بینی‌های لازم برای گزینه‌های متفاوتی است كه ممكن است اتفاق بیفتد.
بازخوانی تحقیقات موجود ناظر به فرهنگ و بازآفرینی آنها و تبدیل‌شان به نسخه‌های دقیق عملیاتی مسئله دیگری بود كه آیت‌الله اعرافی به آن اشاره كرد و گفت: تولیداتی كه در پژوهشگاه‌ها انجام می‌شود ارزشمند است اما آن بازخوانی كه بتواند موج ایجاد كند وجود ندارد.
آیت‌الله اعرافی بر لزوم آسیب‌شناسی و نقد نهادها نیز تاكید كرد و گفت: این نقد باید از نهادهای حوزوی شروع شود تا برسد به جایی مثل شورای عالی انقلاب فرهنگی كه در بعضی محورها خوب و موفق بوده است، در بعضی محورها متوسط و در برخی محورها نیز عملكرد ضعیفی داشته است. نكته مهم این است كه این انتقادات باید در جایی متمركز و حساب‌شده منعكس و پیگیری شود.
برنامه هفتم نیاز به پیوست و رویكرد فرهنگی دارد
وی با ذكر اهمیت نگاه و رویكرد بین‌المللی به تحولات فرهنگ در جهان معاصر و شناسایی نقاط قوت و ضعف آنها افزود: بحث پیوست فرهنگیِ طرح‌ها نیز بسیار مهم است كه در چند جایی انجام شده ولی مجموعه شورای عالی انقلاب فرهنگی تقریبا هیچ كاری نكرده است. بررسی برنامه هفتم كه بیش از 60 جلسه شورای نگهبان در مورد آن تشكیل داد و از جمله مباحثی كه بنده مكرر گفتم این بود كه تمام فصول برنامه هفتم نیاز به پیوست و رویكرد فرهنگی دارد. بازخوانی برنامه هفتم با رویكرد فرهنگی عمیق انقلابی و دینی اقدام بزرگی است كه می‌تواند در برنامه‌های دیگر و بودجه‌های سالانه اثر می‌گذارد.
اهمیت فناوری هوش مصنوعی و علوم شناختی
مدیر حوزه‌های علمیه كشور با تاكید بر اهمیت فناوری هوش مصنوعی و علوم شناختی گفت: در طول چند سال آینده رونمایی‌های مهمی در كاربست هوش مصنوعی و تعامل آن با علوم اسلامی خواهیم داشت.
آیت‌الله اعرافی بهره‌گیری و حمایت از ظرفیت نهادهای متعدد حوزه علمیه در ایجاد یك موج تبیینی و فرهنگی را نیز ضروری برشمرد و گفت: دبیرخانه حمایت از پژوهش‌ها، ستادهای راهبری، توافقنامه‌های حوزه با نهادها، طرح‌های مهم تبلیغ از قبیل هجرت و امین و تبلیغ مجازی، پایان‌نامه‌ها، فقه معاصر، كانون‌های تبلیغ و قلمروهای زیادی كه در موسسات عالی حوزه وجود دارد، از محورهای مهمی است كه باید مورد توجه باشد.
مدیر حوزه‌های علمیه در بخش پایانی سخنان خود به مجموعه اقداماتی پرداخت كه به ادامه مسیر ارتقای پژوهش‌های حوزه در مقوله فرهنگ كمك خواهد كرد. وی در این زمینه به اموری از جمله تمهید دبیرخانه، نشست‌هایی برای موضوعات مرتبط، جمع‌آوری و بازخوانی و تحلیل كارهای موجود برای بازآفرینی بیشتر، تهیه یك جدول و نقشه جامع و لزوم تقسیم كار اشاره كرد.
بررسی سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت توسط 200 استاد حوزوی
آیت‌الله اعرافی با تاكید بر ایجاد یك دبیرخانه و یا اندیشكده‌ای به دور از بروكراسی‌های مرسوم گفت: حوزه علمیه حداقل در 15 محور با تكیه بر اساتید و محققان ورود خوبی انجام داده است. سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت كه به زودی از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی ابلاغ می‌شود كاری بود كه در حوزه و با استفاده از ظرفیت حدود 200 استاد حوزوی مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
وی با تاكید بر اینكه پژوهش حوزوی باید حجت‌مدار باشد، افزود: از ما انتظار می‌رود كه خروجی سخن ما در همه تحقیقات‌مان حجت‌مداری باشد. حرف ما باید مبتنی بر حجتی باشد كه بر مناهج عقلی و حكمی و اجتهادی اصیل استوار است و نوآوری ما هم باید بر آنها ابتناء پیدا كند. البته این به معنای آن نیست كه در مناهج نمی‌توان نوآوری داشت اما باید در نهایت تحصیل‌الحجة را ملاك اصلی قرار بدهیم.
پژوهش تبلیغ‌مدار و تبیین‌مدار یك ضرورت است
آیت‌الله اعرافی با تاكید بر توازن میان پژوهش‌های بنیادین و پژوهش‌های میدانی و عملی، گفت: پژوهش تبلیغ‌مدار و تبیین‌مدار یك ضرورت است. تقسیم كار میان پژوهشكده‌ها ضرورت دیگر است. نگاه عمیق به حوزه‌ی مجلات، مقالات، انجمن‌ها و پایان‌نامه‌ها نیز از ضروریات مهم در این عرصه است.
مدیر حوزه‌های علمیه كشور به اهمیت توجه مراكز به متون و منابع درختواره رشته‌ها اشاره كرد و گفت: درختواره گامی در نشان دادن نقشه دانشی حوزه است كه نیاز به عمق علمی و تولید محتوا دارد.
آیت‌الله اعرافی با تاكید بر اینكه خروجی همكاری دبیرخانه حمایت از پژوهش‌ها با پژوهشگران باید به تحقیقات معتبر و اثرگذار بیانجامد، گفت: هرچند كارهای بزرگی انجام شده اما به مرحله تراز نرسیده است تا بتوان با خیالت راحت آن را در بخش‌های مختلف نظام به عنوان حرف حوزه علمیه ارائه كرد.
بر جریان آزاد تدریس و تدرس تأكید داریم
وی با بیان اینكه در سامانه پژوهش و رتبه‌بندی محققان تلاش بر این است كه محققان آزاد حوزه همانند اساتید آزاد مورد توجه قرار بگیرند، گفت: ما بر جریان آزاد تدریس و تدرس و ارائه تحقیقات و محققان آزاد تاكید داریم. مراكز پژوهشی باید تقویت شوند ولی در كنار آنها سنت پیشین حوزه كه محققانی از سر صبر و حوصله كار می‌كردند را نیز باید احیا كنیم.
مدیر حوزه‌های علمیه افزود: این شاخه در طرح هدفمندی نیز مدنظر است و اولین گام‌ها برداشته شده است كه اگر راه بیفتد به محققان نهادهای حوزوی كه ساختارهای هیئت علمی و استخدامی ندارند كمك خواهد كرد و خیلی از مراكز از این اساتید پژوهشگر بهره‌مند خواهند شد.
آیت‌الله اعرافی در پایان با اشاره به اینكه سامانه تقریر در كنار مدرسه فقاهت از زیرساخت‌های شكل‌گیری بازار علم حوزه است، گفت: حوزه علمیه باید مرجع علم‌سنجی در قلمرو علوم اسلامی و علوم انسانی اسلامی باشد. همچنین درس‌های تحقیقی در قلمروهای مختلف علوم اسلامی نیز از مباحثی است كه باید دنبال شود.
