مفسر قرآن كریم و استاد فقه و مبانی
تولد و دوران كودكی
آیة الله عبدالله جوادی آملی، در سال 1312 هجری شمسی در آمل به دنیا آمد. پدر و جدش، میرزا ابوالحسن و ملا فتح الله از مبلغین اسلام وارادتمندان به آستان ولایت بوده‌اند. از ویژگیهای جدّی وی این بوده كه در منابر خود به ذكر احكام و مناقب اهل بیت (علیهم السلام) می‌پرداخته و ظاهراً علاقة وافری به علم كلام داشته است. فرزندانی كه خدا به پدر استاد عطا می‌كرده است، معمولاً بر اثر ضعف امكانات بهداشتی پزشكی یا به علل و عوامل دیگر زنده نمی‌ماندند. پیش از تولّد استاد، یكی از بستگان در عالم رؤیا می‌بیند كه شخصی عصایی به دست پدر استاد می‌دهد و او آن را به دست گرفت. این رؤیا را چنین تعبیر كردند كه خداوند به میرزا ابوالحسن، پسری عطا خواهد كرد كه زنده می‌ماند و عصای دست پدر خواهد شد. از این رو، پدر و مادر نذر كردند اگر خدا به آنها پسری داد، او را به مشهد امام رضا (ع) ببرند؛ و این گونه، استاد جوادی آملی متولّد شد.
فشار دوران پهلوی و مشكلات پدر و جدّ استاد در مسائل مادی و سیاسی، باعث نشد كه از علاقة این خانواده به روحانیّت شیعه كاسته شود و همانا، آرزوی آنان، تحصیل فرزند خود در حوزه‌های علمیه بود.
دوران تحصیل
آیة الله جوادی آملی پس از به پایان رساندن سال ششم ابتدایی، در سال 1325 یا 1326، با پیشنهاد پدر و علاقة وافر، وارد حوزه علمیه آمل شد و تا سال 1329 در آن شهر، به تحصیل پرداخت و بخشی از دروس سطح را در آنجا به پایان برد. پس از آن با تشویق استاد خود، مرحوم آقا شیخ شعبانی نوری، عازم حوزه علمیه مشهد مقدس شد. در بدو ورود به حوزه علمیه مشهد، در یكی از مدارس به برخی از طلاب برخورد كه در كسوت روحانیت بودند، ولی نسبت به علمای بزرگ مشهد در آن روزگار، تكریمی نداشتند و تعابیرشان دربارة علما همراه با تندی و طعن بود! این خاطره چنان برای استاد تلخ بود كه حاضر نشد در چنین حوزه‌ای بماند و درس بخواند. از این رو مشهد را ترك گفت و به همراه پدر، رهسپار تهران شد تا در آن حوزة عظیم در آن روزگار و در محضر بزرگانی همچون آیة حاج شیخ محمد تقی آملی، به تحصیل بپردازد. مرحوم شیخ محمد تقی آملی نیز پدر استاد را می‌شناخت و طی نامه‌ای به مرحوم حاج محمدباقر آشتیانی، متصدی مدرسه مروی، كه از بهترین مدارس آن روز بود، خواستار پذیرش استاد جوادی شد.
با ورود به مدرسه مروی و قبولی در آزمون ورودی آن، استاد به خواندن رسائل و مكاسب اشتغال یافتند. پس از آن به فراگیری كفایة الاصول پرداخت و سپس در دروس خارج استادان بنام حوزه علمیه تهران شركت جست و همزمان، به فراگیری علوم عقلی نیز پرداخت. پس از حدود 5 سال تحصیل در تهران و با كسب اجازه از محضر مرحوم آیة الله حاج شیخ محمد تقی آملی، در سال تحصیلی 35 ـ 1334 به حوزه علمیه قم آمد تا از محضر علمای آن دیار نیز بهره‌های فراوانی برگیرد. از آن سال، تا كنون وی در حوزه علمیه قم حضور دارد و ضمن بهره‌مندی از محضر علمای بزرگ این حوزة مباركه، خود سر منشأ خیرات و بركات كثیری برای آن بوده است.
استادان و دوستان
استاد جوادی آملی، در دوران تحصیلی خود، با استادان بنامی، انس داشته است. پدر او معتقد بود كه درس حوزوی را باید پیش انسان بزرگواری كه خود تزكیه شده باشد، آغاز كرد. بدین منظور، فرزند خود را برای تحصیل، نزد آیة‌الله فرسیو (ره) كه از دانشمندان و علمای بزرگ آمل بود، برد و او در آغازین روز درس، جمله «اول العلم معرفة الجبار» را چنان معنا كرد كه استاد خود را هنوز مرهون آن سروش غیبی می‌داند.
آیة الله جوادی آملی، دروس ادبیّات را نزد پدرش و حجج اسلام، عبدالله اشراقی شیخ احمدی اعتمادی و برخی دیگر خواند و بخش مهمّ شرح لمعه را نزد مرحوم آیة الله شیخ عزیزالله طبرسی فرا گرفت. بخش اوامر قوانین را در محضر آیة الله ضیای آملی و بقیه را از مرحوم آیة الله محمد غروی آموخت در روزهای تعطیل هم امالی شیخ صدوق را در محضر آیة الله ضیاء الدین آملی می‌خواند.
با ورود به تهران، به مدرسة علمیه مروی رفت و دروس سطح را در آنجا به پایان برد. از ویژگیهای مدرسه مروی این بود كه طلاب آن می‌بایست در كنار فراگیری علوم، قرآن را نیز تلاوت كنند و سالی دوبار برای بازدید كتابها جلساتی تشكیل می‌شد. انس با كتابخانة نیز نصیب طلاب علوم می‌شد و توفیق بود تا محصلان با كتابهای خطی و چاپی آشنا شوند. استاد جوادی آملی، دروس رسائل و مكاسب را در محضر آیة الله سید عباس فشاركی، آقای شیخ اسماعیل جاپلقی و آقا شیخ محمد رضا محقق خواند. در بخش فلسفه نیز، شرح منظومه، طبیعیات، اشارات و بخشی از اسفار را نزد حاج شیخ ابوالحسن شعرانی و مقداری از شرح منظومه و شرح اشارات و بخشی از اسفار را خدمت آیة الله حاج میرزا مهدی محی الدّین الهی قمشه‌ای كه عارفی بی نظیر و صاحبدلی بی بدیل بود فراگرفت. برای آموختن شرح فصوص ابی عربی (شرح قیصری بر فصوص) به محضر آیة الله محمد حسین فاضل تونی رفت و دروس خارج فقه و اصول را نزد مرحوم شیخ محمد تقی آملی آموخت، ضمن اینكه در علوم معقول نیز از ایشان بهره‌های فراوان می‌برد.
با هجرت به قم، در سال تحصیلی 35 ـ 1334 در درس بزرگان قم، از جمله آیة الله العظمی بروجردی(ره) حضرت امام خمینی (ره)، علامه سید محمد حسین طباطبایی(ره)، آیة الله محقق داماد (ره) و آیة‌الله میرزا هاشم آملی (ره) حاضر شد. وی، ویژگی بارز درس امام خمینی (ره) را پرورش روح دقت و آزادگی علمی می‌داند و بر حكیمانه بودن دیدگاههای امام در دروس حوزوی تأكید می‌نماید.
استاد جوادی آملی، در حدود 25 سال از محضر علامه طباطبایی، در علوم نقلی و عقلی بهره بود و در خلوت و جلوت، انیس این مفسر بزرگ قرآن كریم بود. از این رو خاطرات بسیاری از ایشان، در سینه دارد كه در بسیاری از مصاحبه‌ها و نوشته‌ها، آن را بیان داشته است.
از دوستان آیة الله جوادی آملی، می‌توان از آیة‌الله شهید مطهری، مرحوم حاج آقا مصطفی خمینی و امام موسی صدر نام برد. او در سال 1332 در تهران، با شهید مطهری آشنا شد كه این دوستی تا زمان شهادت ایشان ادامه داشت.
فعالیتهای علمی و فرهنگی
آیة الله عبدالله جوادی آملی، در طول عمر شریف خود، تا كنون خدمات علمی و فرهنگی شایان توجهی را به انجام رسانده است. وی از سالهای نخستین تحصیل به تدریس در تربیت طلاب مبتدی می‌پرداخته است و تا كنون، شاگردان بسیار مفیدی را به عالم اسلام تقدیم داشته است. استاد، همواره بر تهذیب نفس در كنار تحصیل پای می‌فشرده و همواره شاگردان خود را به اخلاص در تبلیغ معارف وحیانی و انس هماره با قرآن و روایات سفارش می‌نموده است.
از خدمات مهم فرهنگی استاد جوادی آملی، تأسیس مؤسسه تحقیقاتی و نشر اسراء در سال 1372 است. مؤسسه اسراء به منظور پژوهش در رشته‌های مختلف علوم اسلامی و پاسخ گویی به شبهات موجود در اسلام تأسیس شده است و تا كنون خدمات شایان توجهی را تقدیم داشته است.
آیة الله جوادی آملی، تاكنون كتابهای بسیاری را در زمینه‌های گوناگون، از جمله تفسیر، فلسفه، كلام، فقه و اصول نگاشته است كه به برخی از آنها اشاره می‌رود:
1ـ تسنیم، تفسیر قرآن كریم (تا كنون 4 جلد؛)
2ـ تفسیر موضوعی قرآن كریم (در 15 جلد؛)
3ـ رحیق مختوم (2 جلد؛)
4ـ ولایت فقیه؛
5ـ عصارة خلقت، دربارة امام زمان (عج)؛
6ـ عید ولایت؛
7ـ ولایت در قرآن؛
8ـ ولایت علوی؛
9ـ تجلّی ولایت؛
10ـ حكمت علوی؛
11ـ ظهور ولایت؛
12ـ دنیاشناسی و دنیاگرایی در نهج البلاغه؛
13ـ علی (ع) مظهر اسمای حسنای الهی؛
14ـ وحدت جوامع در نهج البلاغه؛
15ـ حیات عارفانة امام علی (ع) ؛
16ـ انتظار بشر از دین؛
17ـ بنیان مرصوص امام خمینی (ره)؛
8ـ شریعت در آینه معرفت؛
19ـ زن در آینه جلال و جمال؛
20ـ حماسه و عرفان؛
21ـ صهبای حج؛
22ـ فلسفة حقوق بشر؛
23ـ تبیین براهین اثبات خدا؛
24ـ حكمت نظری و عمل در نهج البلاغه؛
25ـ مراثی اهل بیت؛
26ـ حكمت و عبادات؛
27ـ گنجور عشق؛
28ـ كتاب الخُمس؛
29ـ اسرار الصلوة؛
30ـ علی بن موسی الرضا (ع) و القرآن كریم؛
31ـ علی بن موسی الرضا و الفلسفة الالهیّة؛
32ـ كتاب الحجّ؛
بسیاری از كتب استاد نیز تا كنون منتشر نشده و مؤسسه اسراء سرگرم تدوین و چاپ آن است.
فعالیتهای سیاسی
استاد جوادی آملی كه از یاران صدیق و از شاگردان مبرّز امام خمینی (ره) بود، در جبهه‌های سیاسی نیز هماره پیرو پیر و مراد خود بود و در سالهای مبارزه بر ضد رژیم شاه از هیچ كوششی دریغ نمی‌ورزید. وی از سال 1342 همراه امام بود و در طول این دوران، بارها مورد دستگیری و بازجویی ساواك قرار گرفت.
بخشی از این مبارزات، همكاری در مبارزات مردم آمل، سخنرانی، افشاگری و تنظیم اطلاعیه‌ها و بیانیه‌ها بود.
با شكل‌گیری مبارزات و تظاهرات در همه جای ایران، مردم آمل نیز با ارشادها و راهنماییهای آیة الله جوادی آملی، به صفوف مبارزان پیوستند و رژیم پهلوی را با شكست رو به رو ساختند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز، آیة الله جوادی در مسؤولیتهای گوناگونی به انجام وظیفه پرداخت. در سالهای آغازین انقلاب، با حكم امام خمینی (ره) به ریاست دادگاه انقلاب و حاكمیت شرع منصوب شد و همچنین عضو شورای عالی قضایی بود. از دیگر فعالیتهای ایشان در آن دوره، تدوین لایحة قصاص بود كه همواره مورد نفرت دشمنان انقلاب و ملی گراها بود.
استاد جوادی آملی، سفرهای گوناگونی به كشورهای مختلف جهان، با انگیزه‌های تبلیغی و سیاسی انجام داده است. یكی از مهمترین سفرهای وی سفر به شوروی سابق برای تسلیم پیام امام خمینی (ره) به گورباچف، رهبر وقت اتحاد جماهیر شوروی بود كه از دید صاحب نظران جهانی، پدیده‌ای بسیار مهم تلقی می‌شد. از دیگر سفرهای مهم وی، سفر به نیویورك و شركت در نشست ادیان و ابلاغ پیام مقام معظم رهبری بود كه معظم له با صلابت تمام، پیام رهبر ایران را در آن قرائت كردند.
از دیگر مسؤولیتهای وی، عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسی و نیز عضویت در مجلس خبرگان رهبری در دوره‌های اوّل و دوّم بود. وی همچنین از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، پیش و پس از انقلاب اسلامی بوده است و نیز هم اكنون، امامت نماز جمعه شهر مقدس قم را بر عهده دارد. آیة الله جوادی آملی، هم اكنون در حوزه علمیه قم به تربیت طلاب می‌پردازد.