كارشناس فقه، مبانی فقه و علوم قرآن
تولد و دوران كودكی:
حضرت آیت‌الله مكارم شیرازی در سال 1305 هجری شمسی در شیراز، در خانواده‌ای مذهبی و دوستدار خاندان پاك پیامبر اسلام(ص) چشم به جهان گشود. پدرش در آغاز تاجر بازار ایران و هند بود و كم كم به كاسبی در بازار وكیل شیراز پرداخت. مادرش نیز از زنان پاكدامن و مؤمن بود كه در دوران كهولت نیز از حافظة سرشار برخوردار بود و بسیاری از حوادث گذشته را به خوبی درخاطر داشت. پدران آیة‌الله‌العظمی مكارم شیرازی همه از نیكان و بزرگان شهر شیراز بودند.
دوران تحصیل:
او تحصیلات دبستانی و دبیرستانی خود را در شیراز به پایان برد. استعداد سرشار وی در آموختن باعث شده بود كه همواره از شاگردان ممتاز كلاس باشد و گاه دو پایة تحصیلی را در یك پایه تمام كند. پس از آن آمادة كسب علوم و معارف دینی شد. سقوط حكومت رضاخان، شرایطی را فراهم آورده بود كه روحانی مبارز و مرجع تقلید بزرگ شیراز مرحوم آیة‌الله سید نورالدین حسینی شیرازی، بتواند دیگر بار حوزه‌های علمیة شیراز را رونق بخشد و جوانان را به كسب معارف اسلامی تشویق كند؛ به گونه‌ای كه پانصد نفر در یك نوبت، عازم حوزه‌های علمیه شدند. آیة‌الله‌العظمی مكارم شیرازی یكی از عوامل شیفتگی خود به كسب علوم دینی را سخنان و جاذبة مرحوم نورالدین حسینی شیرازی می‌دادند. او با ورود به حوزه علمیه شیراز، به سرعت دروس مقدمات و سطح را نزد آیة‌الله موحد فرا گرفت و در مدتی نزدیك به چهار سال، توانست دروس سطح را به پایان برساند؛ این خود نشان از استعداد سرشار و تلاش خستگی‌ناپذیر وی دارد. در طی این سالها خود نیز به تدریس دروس به دیگر طلاب می‌پرداخت، به گونه‌ای كه به گفته خود، در روز هشت ساعت تدریس می‌كرد و در هجده سالگی حاشیه‌ای بر كتاب گرانسنگ كفایة‌الاصول كه از كتب مشهور و دشوار علم اصول است، نگاشت.
در هجده سالگی وارد حوزه علمیه قم شد و در درس خارج استادان و علمای بزرگ آن شركت نمود و برای آشنایی با دیدگاههای فقهی و اصولی عالمان نجف اشرف، در سال 1329 هجری شمسی به آن دیار سفر كرد. او پس از بهره‌های فراوان از عالمان نجف و شركت در دروس خارج آنان، در 24 سالگی موفق به كسب درجه اجتهاد از آنان شد و در سال 1330 به دلیل نبود امكانات به ایران بازگشت و عازم حوزه علمیه قم شد.
استادان و دوستان:
مكارم شیرازی در دوران تحصیل خود، از محضر استادان بسیاری بهره برد. او بخشی از دروس مقدمات و سطح خود را نزد آیة‌الله موحد در شیراز فرا گرفت و همواره از دروس اخلاق و سخنرانیهای آیة‌الله العظمی سید نورالدین حسینی شیرازی تا زمان حیات وی، بهره برد. در قم نیز به درس خارج مرحوم آیة‌الله العظمی بروجردی می‌رفت كه هوش و ذكاوت و پشتكار وی همواره مورد تحسین آن مرجع بزرگ قرار می‌گرفت. همچنین در دروس حضرات آیات عظام حجت كوه‌كمره‌ای و محقق داماد هم شركت می‌جست.
با ورود به نجف به درس خارج آیة‌الله العظمی خویی رفت؛ اما تنها به درس وی اكتفا نمی‌كرد و همواره در بین راه و در مسجد مشكلات درسی خود را از وی می‌پرسید و آیة‌الله خویی نیز با آرامش و بزرگواری بدان پاسخ می‌گفت. همچنین در درس آیة‌الله العظمی سید محسن حكیم نیز شركت می‌كرد. هنگام بازگشت از نجف بر آن شد تا از برخی علمای آن دیار، اجازة اجتهاد دریافت كند و موفق به كسب اجازة اجتهاد از آیة‌الله اصطهباناتی و آیة‌الله كاشف الغطاء شد.
آیة‌الله مكارم شیرازی برخی از دروس دوره سطح و مقدمات را با دوستان مباحثه می‌نمود، به گونه‌ای كه آن مباحثات جای خالی استاد را پر می‌كرد و رمز توفیق خود در امر درس و بحث را، تلاش مداوم و استفادة مفید از روزهای تعطیلی می‌داند.
او در دوره تحصیل با بسیاری از فضلا به مباحثه می‌پرداخت كه از جمله آنان آیة‌الله دكتر بهشتی، امام موسی صدر و آیة‌الله شبیری زنجانی را می‌توان نام برد.
فعالیتهای علمی و فرهنگی:
آیة‌الله العظمی مكارم شیرازی تاكنون فعالیتهای علمی و فرهنگی فراوانی را انجام داده است. وی نزدیك به چهل سال است كه به تدریس فقه و اصول در سطح عالی (خارج) می‌پردازد و در این مدت، شاگردان بسیار مبرزی تربیت نموده است كه بسیاری از آنان هم اكنون در پستهای كلیدی كشور یا در حوزه‌های علمیه به خدمت می‌پردازند.
او از آغازین سالهای جوانی تاكنون به تألیف و نگارش كتب دینی اشتغال دارد، به گونه‌ای كه درآمد و مخارج زندگی او از این راه تأمین می‌شود و از وجوهات شرعیه برای معیشت خود استفاده نمی‌كند. نشریه «مكتب اسلام» كه از قدیمی‌ترین نشریات است، حاصل تلاش او و برخی از فضلای حوزه است. این نشریه، اولین نشریة حوزه است كه حدود 40 سال است منتشر می‌شود و در آن مقاله‌های گوناگون از فضلا و علمای حوزه علمیه به چاپ می‌رسد. آیة‌الله‌العظمی مكارم شیرازی كتب بسیاری را تاكنون نگاشته‌اند كه ذكر همة آنها در این مختصر، امكان نمی‌پذیرد و تنها برخی از آنها را برمی‌شمریم:
1ـ تفسیر نمونه (نزدیك به 30 جلد)؛
2ـ تفسیر موضوعی پیام قرآن (نزدیك به ده جلد)؛
3ـ فیلسوف نماها؛
4ـ مدیریت و فرماندهی در اسلام؛
5ـ زهرا، برترین بانوی جهان؛
6ـ زندگی در پرتو اخلاق؛
7ـ جلوة حق؛
8ـ عود ارواح و ارتباط با ارواح؛
9ـ پرسشها و پاسخها؛
10ـ خطوط اصلی اقتصاد اسلامی؛
11ـ انگیزة پیدایش مذاهب؛
12ـ خدا را چگونه بشناسیم؛
13ـ آفریدگار جهان؛
14ـ رهبران بزرگ و مسؤلیتهای بزرگتر؛
15ـ قرآن و آخرین پیامبر؛
16ـ معاد و جهان پس از مرگ؛
17ـ عقیدة یك مسلمان؛
18ـ مهدی، انقلابی بزرگ؛
19ـ ارزشهای فراموش شده؛
20ـ پایان عمر ماركسیسم؛
21ـ آخرین فرضیه‌های تكامل؛
22ـ آیین ما (ترجمة اصل الشیعه)؛
23ـ پنجاه درس اصول عقاید برای جوان؛
24ـ سرگرمیهای خطرناك؛
25ـ نماز، مكتب عالی؛
26ـ معراج، شق القمر، عبادت در قطبین؛
27ـ معمای هستی؛
28ـ فلسفة شهادت؛
29ـ اسرار عقب ماندگی شرق؛
30ـ چهرة اسلام در یك بررسی كوتاه؛
31ـ در جست و جوی خدا؛
32ـ مشكلات جنسی جوانان؛
33ـ آنچه باید از اسلام بدانیم؛
34ـ بحثی در باره ماتریالیسم و كمونیسم؛
35ـ قرآن و حدیث؛
36ـ طرح حكومت اسلامی؛
37ـ مناظرات تاریخی امام رضا(ع)؛
38ـ رسالة توضیح المسائل؛
39ـ القواعد الفقهیه؛ (4 جلد )
40ـ انوارالفقاهه؛ (4 جلد )
41ـ انوارالاصول؛ (3 جلد )
42ـ تفسیرالامثل. (20 جلد )
نگاشته‌های آیة‌الله‌العظمی مكارم محدود به زمینة خاصی نیست و از وی در بیشتر علوم اسلامی، كتاب منتشر شده است. برخی از كتب وی پاسخ به شبهات روز بوده است به گونه‌ای كه می‌توان گفت كتابهای معظم له، مطابق با مسائل روز نوشته شده است؛ همان گونه كه تدریس ایشان نیز در علوم گوناگون با توجه به نیازهای حوزه‌ها انجام گرفته است. از این رو سالهاست كه به تدریس تفسیر و نهج البلاغه روی آورده‌اند و در این گستره، شاگردان ممتازی تربیت و آثار فراوانی منتشر كرده است كه از جمله آن می‌توان به تفسیر نمونه و گروه تدوین كنندة آن اشاره كرد.
آیة‌الله العظمی مكارم شیرازی همواره مدافع اصلاحات در امور حوزه و پیشرفت حوزه‌های علمیه بوده است. او در دورة جوانی از كسانی بود كه طی نامه‌ای به محضر آیة‌الله‌العظمی بروجردی، خواستار برخی اصلاحات در حوزة علمیه قم شدند. همچنین وی از مؤسسان جامعه مدرسین حوزه علمیه قم است.
از خدمات مهم آیة‌الله مكارم شیرازی در عرصه علم و فرهنگ تأسیس چهار مدرسه علمیة امام امیرالمؤمنین(ع)، امام حسن(ع)، امام حسین(ع) و امام سجادع) است كه در یكی از آنها رشته تخصصی تفسیر وجود دارد و طلاب مستعد در آن، به آموختن روش صحیح تفسیر قرآن كریم می‌پردازند.
همچنین دارالقرآن و مجتمع خاتم الانبیاء در شیراز و زائر سرای امام صادق(ع) و امام محمد باقر(ع) در مشهد مقدس از جمله مراكزی است كه توسط ایشان راه اندازی و مورد استفاده علاقه‌مندان قرار می‌گیرد.
فعالیتهای سیاسی:
آیة‌الله العظمی ناصر مكارم شیرازی در دوران قبل از انقلاب و بعد از آن، همواره از تلاشهای سیاسی برای برقراری انقلاب اسلامی و حفظ نهضت اسلامی دریغ نمی‌ورزید. او با درك وضعیت فكری جوانان در رژیم سابق، به توطئه‌های دشمنان برای ترویج تفكر التقاطی در بین طلاب و دانشجویان و رواج ماركسیسم و كمونیسم پی برده بود و در این زمینه تلاشهای شایانی را بر جای نهاد؛ از جمله كتاب «فیلسوف نماها» بود كه به نقد فلسفه‌های غربی و ادعاهای فیلسوفان مادیگرا می‌پرداخت. این كتاب حدود 30 بار تجدید چاپ شد و هنوز هم طراوت و جامع بودن خود را در میان دیگر كتب حفظ كرده است.
كتاب «جلوه حق» نیز به رد دیدگاههای صوفیان و درویشان می‌پردازد كه مورد عنایت و لطف آیت‌الله العظمی بروجردی(ره) نیز قرار گرفت. آیة‌الله مكارم با تشكیل جلسات اعتقادی و مجمع علمی نجات نسل جوان، به شبهات موجود پاسخ می‌گفت و جوانان را به پیروی از مكتب قرآن و عترت تشویق می‌كرد.
در آن روزگار، وی در سرمقالة‌های مجله مكتب اسلام به افشاگری درباره ماهیت رژیم شاه می‌پرداخت كه باعث توقیف آن نشریه در آن روزگار شد.
آیة‌الله‌العظمی مكارم شیرازی از مؤسسان جامعه مدرسین حوزه علمیه قم است و همواره با دیگر اعضای آن، به مبارزات سیاسی بر ضد رژیم شاه می‌پرداخته و امضای او در زیر بسیاری از بیانیه‌ها و اعلامیه‌ها موجود است. او در جلسات خصوصی امام خمینی(ره) شركت می‌كرد و حمایت خود را از وی در پیش از انقلاب و پس از آن اعلام می‌نموده است. او در زمان رژیم طاغوت، بارها به ساواك احضار شد و به شهرهای «چابهار»، «مهاباد» و «انارك» تبعید شد.
آیة‌الله العظمی مكارم شیرازی در تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی نقش بسزایی داشته است و همواره مردم را به اطاعت از ولایت فقیه و حفظ اسلامیت و جمهوریت نظام دعوت می‌كرده است.
آیة‌الله العظمی مكارم شیرازی پس از رحلت آیة‌الله العظمی اراكی، با اطلاعیة جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از مراجع اعلم شناخته شد و هم اكنون در قم به تربیت طلاب و پاسداشت از مكتب تشیع می‌پرد.