حضرت آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی

كارشناس فقه و مبانی فقه

ولادت
معظم له در دوم ذی القعده سال 1367 هجری مصادف با مرداد سال 1327 هـ ش . در شهر مقدس نجف متولد گردید و در بیت علم و دانش دیده به جهان گشود .
نسب معظم له
از سادات حسینی در شاهرود می باشد كه در بیت علم، تقوی و تدین، پرورش یافتند و جدّ اعلای معظم له از شاهرود به كربلای معلی هجرت و در جوار بارگاه ملكوتی سید الشهداء(علیه السلام) سكونت نمودند. جدّ ایشان مرحوم حاج سید علی اكبر هاشمی شاهرودی از مردان نیك و متدین و با تقوا می باشد كه منزل ایشان محل رفت و آمد علماء و مؤمنین و اهالی منطقه بوده و با اخلاق حسنه و فاضله، ملجا و پناهگاهی برای مؤمنین به شمار می رفتند. پدر معظم له مرحوم آیة الله العظمی سید علی حسینی شاهرودی از وارستگان حوزه علمیه نجف و اولین كسی است كه تقریرات بحث های فقهی ـ اصولی آیة الله العظمی خوئی(قدس سره) را به عنوان دراسات فی علم الاصول و محاضرات فی الفقه الجعفری به رشته تحریر در آورد .
توصیف والد معظم له از زبان آیت الله العظمی خویی(ره)
حضرت آیت الله خویی (ره) بعد از فوت ایشان فرمودند: مطالب و بحثهای فقهی را با دقت و تعمق بسیار به صورت واضح و شیوا در قالب واسلوب علمی و فنی، تقریر نموده و ایشان از كسانی بودند كه در آینده نزدیك یكی از مراجع عظام حوزه علمیه و مورد آمال و توجهات مؤمنین می شدند ولكن با كمال تأسف در سن جوانی به رحمت ایزدی پیوستند.
مادر معظم له دختر مرحوم آیت الله العظمی حاج سید علی مددی موسوی قائینی از علمای بزرگ خراسان بوده است كه سال های متمادی در ابتدا در حوزه مشهد سپس نجف از شاگردان برجسته مرحوم میرزا و دارای اجازه اجتهاد از ایشان است و در شهر مقدس مشهد به تدریس وتربیت طلاب حوزه علمیه و اقامه جماعت در حرم مطهر رضوی ثامن الأئمة (علیه السلام)می پرداختند و اواخر عمرش سفری برای زیارت عتبات عالیات مخصوصاً نجف اشرف مشرف شد و در همانجا دعوت حق را لبیك گفت و در صحن حضرت امیرالمؤالمنین (علیه السلام) به خاك سپرده شد. همسر گرامی ایشان فرزند مرحوم آیت الله سید علی شاهرودی فرزند مرحوم آیت الله العظمی سید محمود مرتضوی شاهرودی (قدس سره) می باشد.
ویژگیهای معظم له
از مهمترین ویژگیها و مزایای برجسته ایشان بهره گیری و الهام از اندیشه های مبتكرانه اساتید خود مانند امام خمینی و شهید صدر است كه با اسلوبی جدید، و با نگاهی نوگرا به مباحث پرداخته و با توجه به نیازهای روز حكومت اسلامی، مبانی فقهی اهل بیت (علیهم السلام) را عرضه می دارد. از آنجا كه ایشان از جمله شاگردان برجسته و از نخبگان درس خارج حضرت امام (رحمه الله) و شهید صدر (رحمه الله) بودند همواره مورد توجه ویژه اساتید خود قرار داشتند .
امام(رحمه الله) به دفتر و مسؤلین وقت شهریه نجف اشرف دستور فرموده بودند: نسبت به تأمین امور معیشتی و نیازهای مالی ایشان عنایت ویژه ای صورت گیرد. شهید صدر (ره) نیز با آنكه به كسی اجازه اجتهاد نمی داد و در این خصوص فوق العاده احتیاط می كردند، به آیة الله هاشمی شاهردی اجازه اجتهاد داده و در خصوص وی تعابیر بسیار بلندی فرموده اند .
اجازه اجتهاد
در حالیكه آیت الله هاشمی در سن جوانی بوده و هنوز سی سال از عمر شریف خود را سپری نكرده بودند این چنین از جانب استاد خود آیة الله العظمی شهید صدر(ره) در سال 1397 هـ. ق توصیف می شوند : "امروز ایشان از مجتهدینی است كه اسلام ومسلمین به او چشم دوخته وامید بسته اند . . . از خداوند بزرگ مسئلت دارم ، ایشان را كه ذخیره ای برای شریعت واسلام است ، در پناه خود محفوظ نگهدارد" و در توصیفی دیگر : "همانا فرزند ارزجمندمان، علامه، حجة الاسلام والمسلمین سید محمود هاشمی دامت بركاته. بخش زیادی از عمر خویش را در تحصیل علوم فقه و اصول و علوم شرعی گذرانده و خداوند متعال وی را مورد تأیید و توفیق قرار داده تا آنجا كه به درجه اجتهاد نایل آمده و بحمد الله رب العالمین، وی امروز از مجتهدینی است كه اسلام و مسلمین به آنها امید بسته اند. 27 ربیع الاول 1399"
فعالیت های سیاسی
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و در اوج مبارزات مردم ایران به رهبری امام خمینی (ره) بر علیه رژیم ستم شاهی، رژیم بعث عراق در اقدامی ظالمانه در سال 1974 م به حوزه علمیه نجف یورش برده جمعی از علما بویژه علمای ایرانی و شاگردان شهید صدر را دستگیر و به زندان انداخت . آیة الله هاشمی شاهرودی از جمله كسانی بود كه در پی این یورش دستگیر و روانه زندان شد . پس از مدتی در حالی كه مورد انواع شكنجه های بدنی و روحی قرار داشت با وساطت مراجع و علمای وقت آزاد گردید. بار دیگر، در پی تظاهرات مردم عراق پس از پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی (رحمه الله) و شورش مردم نجف اشرف، رژیم بعث ایشان را تحت پیگرد قرار داده كه این بار بدلیل بازگشت وی به وطن اسلامی ایران رژیم عراق موفق به دستگیری ایشان نگردید . رژیم بعث عراق به دستگیری سه تن از برادران معظم له (به نامهای 1 ـ شهید سید هادی هاشمی 2 ـ شهید سید محسن هاشمی 3 ـ شهید سید مصطفی هاشمی) اقدام نمود كه بعد از خروج آیة الله هاشمی شاهروی از عراق آنها را اعدام كرد.
ورود به ایران
آیة الله هاشمی شاهروی پس از ورود به ایران خدمت حضرت امام شرفیاب وبا موافقت ایشان ارتباط میان نیروهای خارج از كشور بویژه شهید صدر و حوزه علمیه نجف اشرف با امام خمینی را به عهده گرفت . وی در این راستا تلاش بی وقفه ای را آغاز و با بسیج نیروهای متعهد و مؤمن به انقلاب از هیچ كوششی دریغ نكرده و در اندك زمانی توانست بادستور حضرت آیة الله العظمی خامنه ای ـ كه در آن زمان از سوی امام مسؤولیت نهضت های اسلامی را به عهده داشت ـ تشكیلات جامعه روحانیت مبارز و مجلس اعلای اسلامی عراق را سازماندهی و مدیریت نماید و برای چند دوره ریاست آن مجلس را بر عهده داشته است.
توصیه های حضرت امام خمینی(ره) به معظم له
در یكی از ملاقات های اعضای مجلس اعلا با حضرت امام با توجه به شناختی كه امام از آیة الله هاشمی شاهرودی داشتند به وی خطاب نموده و از ایشان می خواهند تدریس در حوزه علمیه قم را بر هر چیزی ترجیح داده و بررسی مسائل فقهی خصوصاً در رابطه با احیای فقه حكومتی استوار بر ادله و استنباط صحیح جواهری را مشغول شوند. ایشان نیز باتوجه به توصیه استاد از همان آغاز ورود به كشور ( اول فروردین ماه سال 1358 ) به تدریس خارج فقه و اصول در مدرسه عالی قضائی طلاب در قم پرداختند.
برخی كتاب های فقهی ـ اصولی كه در بحث های خارج ایشان تدریس شد عبارتند از :

حقوق جزا در اسلام ( فقه حدود وتعزیرات ) .
الخمس ( كه در دو جلد تألیف و چاپ شده است ) .
اجاره ، بیع ، قضا ، مضاربه ، شركت ، مساقاة ، مزارعة ، صوم و . . .

از طرفی دیگر تدریس دو دوره خارج اصول همراه با تألیف تقریرات خارج اصول شهید صدر در یك مجموعه هفت جلدی تحت عنوان "بحوث فی علم الاصول" .
فعالیت های فقهی و فرهنگی معظم له
از آنجا كه ایشان دارای اندیشه های فقهی جدید و متناسب بانیازهای روز جامعه اسلامی بوده و هستند از اقدامات فرهنگی مهمی همچون :
كنگره نقش زمان ومكان در اندیشه های امام خمینی (قدس سره) مسائل و موضوعات مستحدثه از قبیل:

ضمان كاهش ارزش پول، دیات شش گانه، علم شخص قاضی، محارب و مفسد فی الارض
استقلال در استیفای قصاص

این كنگره تحت اشراف و تدبیر آیت الله هاشمی شاهرودی برگزار شد. اولین كنگره دایرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (علیهم السلام) به ریاست ایشان برگزار كه در سطحی وسیع مورد استقبال بزرگان و فضلا حوزه ودانشگاه قرار گرفت .

كنفرانس بانك توسعه اسلامی كه در شهر جده در ربیع الاول سال 1398 هجری قمری به نمایندگی از آیت الله العظمی شهید صدر (ره) و بنا به دعوت رسمی آنان جهت ارائه راهكارهای مسائل فقهی پیش روی آن بانك برگزار گردید و در آن جمع زیادی از علما و اندیشمندان جهان اسلام مشاركت داشتند و ایشان در سخنرانی خود، بحث مهم و با ارزشی را مطرح كردند كه در آن مسأله سپرده گذاری در بانكهای خارجی و راه حل فقهی دریافت سود مربوط به آن براساس مذهب اهلبیت(علیهم السلام) را ارائه نمودند. این مطلب تأثیر شگرفی بر هیأتهای علمی شركت كننده در كنفرانس داشت و تحسین كلیه آنان از جمله رئیس بانك توسعه اسلامی و علامه دكتر مصطفی الزرقا را بر انگیخت. در آن زمان ایشان 30 سال بیشتر نداشت و این بحث فقهی توسط سازمان تبلیغات اسلامی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در فصلنامه ای به چاپ رسید.

حكم مقام معظم رهبری به معظم له
مقام معظم رهبری حضرت آیة الله العظمی خامنه ای باشناخت وآگاهی كه از مراتب علمی ایشان داشتند در حكم تأسیس مؤسسة دایرة المعارف فقه اسلامی خطاب به ایشان می فرمایند : "جنابعالی را كه چهره درخشانی در علم و عمل بوده و بحمدالله از مقام والایی در فقه و علوم مرتبط به آن برخوردارید برای انجام این اقدام بزرگ ، شایسته دانسته، مسئوولیت ایجاد و اداره مؤسسه ای برای تهیه این دائرة المعارف را به جنابعالی محول می كنم ...".
مهمترین مسؤلیت ایشان طی سالهای اخیر تأسیس مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (علیهم السلام) است كه به فرمان رهبر معظم انقلاب حضرت آیة الله العظمی خامنه ای تأسیس و ریاست این مؤسسه به ایشان واگذار گردید. با همت و تلاش آیة الله هاشمی شاهرودی این مؤسسه توانسته دهها اثر ارزشمند فقهی ـ كلامی را در راستای اهداف وظایف خویش و به منظور خدمت به فقه اهل بیت (علیهم السلام) تدوین و منتشر نماید .
در كنار تدوین كتاب ، انتشار دو فصلنامه "فقه اهل بیت (علیهم السلام)" فارسی و عربی و فصلنامه "المنهاج" كه در شعبه لبنان تدوین و منتشر می شود ، كار دیگر فرهنگی است كه در این مؤسسه و با نظارت ایشان صورت می گیرد. حوزه كاری این فصلنامه ها بررسی و تبیین جدیدترین دیدگاههای فقهی و بیان مسائل مستحدثه می باشد كه در این راستا موفقیت های چشم گیری صورت گرفته است . رهبر معظم انقلاب در حكم انتصاب آیت الله هاشمی شاهرودی به ریاست قوه قضائیه آورده اند : جنابعالی را كه از چهره های برجسته علمی و آراسته به صلاحیت و مرتبت والا و علم و عمل می باشید براساس اصل 157 قانون اساسی به ریاست قوه قضائیه منصوب می كنم. و توصیف دیگر از رهبر معظم انقلاب : رئیس محترم این قوه حساس به فضل پروردگار شخصیت جامع علمی و فكری و عملی محسوب می شوند و مجتهدی روشنفكر خوش فكر و فعال می باشند كه این از نعم بزرگ الهی برماست.
تدریس و مسئولیت های معظم له
آیة الله هاشمی شاهرودی از همان آغاز بازگشت به وطن اسلامی ایران به تدریس خارج فقه و اصول مشغول و بیش از بیست سال است كه افتخار تدریس خارج فقه و اصول در حوزه علمیه قم را دارند . ایشان همواره در كنار تدریس عهده دار مسؤولیت های مهم و متعددی بوده كه به خوبی از عهده انجام آنان بر آمده و اكنون نیز علاوه بر تدریس در مسؤلیت های :

عضو مجلس خبرگان رهبری
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام
عضو شورای عالی مدیریت حوزه علمیه قم
نائب رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
عضو فقهای شورای نگهبان
ریاست سابق قوه قضائیه

انجام وظیفه می نماید.
مجموعه ای از آثار و تألیفات چاپ شده آیة الله هاشمی شاهرودی

بحوث فی علم الاصول: یك دوره هفت جلدی حاوی تقریرات بحث خارج اصول آیت الله العظمی شهید صدر(قدس سره)
الخمس: تقریرات درس خارج ایشان است كه در مدرسه فیضیه قم برای طلاب درس خارج بیان و آنگاه در دو جلد چاپ و منتشر شده است.
قاعدة الفراغ و التجاوز: تقریر بحث خارج فقه استاد است پس از تدریس در مدرسه فیضیه.
قراءات فقهیه معاصرة: مجموعه ای است دو جلدی كه حاوی موضوعاتی جدید و مسائل مستحدثه می باشد و نمایانگر نگرشی اجتهادی بر واقع معاصر بر اساس و منهاج شریعت اسلامی می باشد.
الاجارة: كتابی دو جلدی، كه در آن مسائل اجارة از كتاب العروة الوثقی به همراه شرح و استدلال به روش نوین و علمی مطرح شده است.
اضواء و آراء: كتابی است سه جلدی حاوی بحث های تخصصی پیرامون كتاب هفت جلدی بحوث فی علم الاصول است كه تقریرات مباحث آیت الله العظمی شهید محمد باقر صدر (قدس سره) است، كه آیت الله هاشمی سعی داشت كه عبارات مجمل را به صورت جلی و واضح بیان كند و همچنین سعی كردند آنچه نیاز به اضافه و بحث و استدلال دارد را در این كتاب مطرح و اضافه بفرمایند.
منهاج الصالحین: رساله عملی كه حاوی آراء فقهی معظم له می باشد.
مناسك حج(فارسی): فتاوی آیت الله العظمی امام خمینی (قدس سره) با حواشی حضرت آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی (دام ظله).
مناسك الحج (عربی) فتاوی خود معظم له.
تفسیر موضوعی بخشی از نهج البلاغه.
تفسیر آیه (مودت ذی القربی).
حكومت اسلامی (فارسی).
جهان بینی اسلامی.
الصوم تربیة و هدایة (جزوه عربی) .
الامام علی(ع) العطاء الحضاری المتواصل: سخنرانی ایشان در كشور سوریه شهر دمشق 1376.
مقالات مختلف علمی در فصلنامه تخصصی فقه اهل بیت(ع) كه به دو زبان عربی و فارسی به چاپ رسیده است.
النظرة الكونیه
مصدر التشریع و نظام الحكم فی الاسلام
محاضرات فی ثورة الحسینیة
مجموعه بیانات آیت لله هاشمی شاهرودی در صحیفه عدالت 5 جلد .

آثار دیگر ایشان كه هنوز به طبع نرسیده است:

الحدود والدیات
نقدی بر فلسفه حقوق
اقتصاد اسلامی
شرح كتاب مضاربه، مزارعة، مساقاة، شركت از عروة الوثقی .
بیع
احكام عامه عقود و معاملات