مرحوم آیت الله حسین شب‌زنده‌دار جهرمی

استاد اخلاق و تربیت اسلامی

تولد و خانواده:
در آغاز بهار و نخستین روزهای سال 1308 شمسی (8 شوال 1347) در خانة كربلایی احمد واقع در محلة قدیمی سنان جهرم، پسری دیده به جهان گشود. پدر و مادر وی كه از شیفتگان پیامبر و آل او (ع) بودند نامش را «حسین» نهادند.
كربلایی احمد و بردارش حاج قنبر با همسر و فرزندان در یك خانه ساده زندگی می كردند. هر دو كاسب جزء و ساده بودند كه روزانه كالاهای مورد نیاز روستاییان را از شهر تهیه می كردند و برای فروش به روستا می بردند. آنان ضمن گذران امر معاش از این راه احكام دینی و مسائل شرعی را نیز به روستاییان می آموختند. این دو برادر در جهرم و قسمتی از حومة آن به صلاح و تقوا و درست كاری در معاملة با مردم و مناعت و قناعت طبع مشهور بودند و در ارادت و اخلاص ویژه ای كه نسبت به اهل بیت (ع) داشتند، زبانزد اهالی بودند. قمر خانم مادر حسین نیز از زنان شایسته محل بود و او نیز همچون همسرش به كمالاتی آراسته بود و علاقة فراوانی به پیشوایان دین داشت. این مادر وقتی حسین كوچك بود و آسیبی به چشمانش وارد شده بود، با كمك خواهرانش بسیار از او مواظبت و پرستاری كرد. در سفری كه برای پابوسی حضرت رضا (ع) به مشهد رفتند، حسین را نیز با خود بردند و پدر و مادر در جوار قبر آن حضرت ضمن دعا و زیارت، با توسّلات خالصانة خود، شفای چشم فرزند را از خدا خواستند. به بركت این حضور و دعاهای آنان چشم كودك شفا یافت و مادر به شكرانة سلامتی فرزند در گوش حسین حلقه آویخت و او را به عنوان غلام حضرت رضا (ع) مفتخر ساخت.

تحصیلات و استادان:
وی بین 6 تا 7 سالگی به مكتب خانه محل زادگاهش رفت. خواندن و نوشتن، قرائت قرآن و برخی از آداب و رسوم و احكام شرعی را آموخت. استعداد و حافظه خود را در مكتب خانه به معلم و عشق و علاقة درونی برای ادامه تحصیل و یادگیری علوم دینی را در خانه نشان داد. پدر و مادر هم با خشنودی فرزندشان را به ادامة تحصیل تشویق و در حدّ توان از وی حمایت كردند.

تحصیل در جهرم:
نوجوان جهرمی كه عاشق علم و دانش بود و به خاطر ارتباط و ملازمت پدر با اهل علم و مردان حق، علاقة شدیدی به روحانیان و عالمان دینی پیدا كرده بود، با آنان ارتباط و مراوده برقرار كرد و با راهنمایی آنان در مدرسة خان (زمانیه) جهرم حجره گرفت و مشغول تحصیل شد.
او مقدمات علوم، ادبیات، مقداری از مسائل فقهی و شرعیان و آداب و اخلاق را از حجج اسلام آقایان سیّد حسین شریعتمداری (1351 ش)، میرزا محمد نمازی (1369 ش)، شیخ علی اكبر ناصری (1368 ش.)، سیّد محمد احمدی (1356 ش.) سیّد محمدرضا اصفهانی (1362 ش.). به ویژه آیت الله سیّد ابراهیم حق شناس (1360 ش.) و آقا شیخ عطاءالله حقدان (1330 ش.) به خوبی فرا گرفت. با اتمام دروس این دوره، عطش فراگیری و كسب بهره های علمی و معنوی در او بیشتر شد.
وی می خواست به حوزة بزرگ شیراز برود، اما با موانعی مانند نامساعد بودن وضع مالی پدر، سختی تحمّل جدایی از پدر، عمو و سایر بستگان، فراق مادر از دست رفته و مسائلی دیگر رو به رو شد.
بر سر این دو راهی و برای رفع و رهایی از این مشكل به منزل عالم برجسته شهر حضرت آیت الله آقا سیّد علی اكبر آیت الّلهی رفت و از ایشان درخواست استخاره نمود. آقا قرآن را گشود از قضا استخاره بد آمد. تازه جوان دلدادة علم با شنیدن كلمة «بد» حالش دگرگون گردید و همانجا به زمین افتاد و بی هوش شد. خدمتگذار آقا او را به هوش آورد و جون عهده بسته بود به مقتضای استخار عمل كند، سفرش را برای مدّتی به تعویق انداخت، ولی همچنان امید عزیمت به شیراز را داشت. پس از مدتی با پدر و عمو نزد آیت الله آقا سیّد ابراهیم حق شناس كه او هم از عالمان بزرگ شهر محسوب می شد رفت و استخاره خواست. این بار استخاره خوب آمد و آرزوس نوجوان برآورده گردید. پدر و عمو هم تسلیم مقتضای استخاره شدند.
آنان مقدمات سفر را فراهم ساختند و هنگام عزیمت به شیراز بدرقه اش نمودند. آیت الله شب زنده دار در این باره می نویسد:
«... امّا همه اینها یك طرف و دعا و توسّل خاصلانه و متضرّعانه پدر عزیزم به هنگام سوار شدن و خداحافظی كه با عموی بزرگوار و جمع زیادی از همشیره ها و فامیل و دوستان كه برای بدرقه آمده بودند، طرف دیگر... همین دعا بحمدالله كار خود را كرد. در شیراز یكی از بزرگ ترین نعمت های الهی كه برای ابد مایة افتخارم شد، نصیبم گشت و آن شاگردی ولّی خدا، مرحوم آیت الله آقای حاج شیخ ابوالحسن حدائق اصطهباناتی (ره) در مدرسة مباركة منصوریه بود.»

در شیراز:
آیت الله شب زنده دار جهرمی برای مدتی در مدرسه مقیمیه و پس از آن در مدرسه منصوریه شیراز اقامت گزید و به تحصیل مشغول گردید. در این دوره كتابهای درسی رایج در معانی و بیان، فقه و اصول و كلام و عقاید را نزد استادان و بزرگان حوزه علمیه شیراز حجج اسلام آقایان ملاّ احمد دارابی، سیّد علی خفری و حضرت آیات آقایان بهاءالدین محلاّتی (1401 ق.)، شیخ ابوالحسن حدائق (1388 ق.) و سیّد عبدالعلی آیت اللّهی آموخت.
در پایان این دورة سه ساله به دستور آیت الله حدائق كه محبت سرشاری به آقای شب زنده دار داشت. مجلس جشنی در باغ مدرسه منصوریه برگزار گردید و آیت الله حدائق ضمن اهدای عبا و عمامه به آقای شب زنده دار با دستان مباركش عمامه بر سر وی گذاشت و او را به لباس مقدّس روحانیت مفتخر نمود.

آیت الله شب زنده دار در یادداشتهای خود می نویسد:
«پس از آنكه با لباس روحانیت به جهرم آمدم به قدری مرحوم پدرم خرسند شد و بعد از آن احترام دیگری به من می گذاشت كه وجداناً مرا شرمنده می كرد. مثلاً آن وقتها جهرم مثل بسیاری از جاهای دیگر برق نداشت، شبها كوچه ها تاریك بود... گاهی می خواستیم با پدرم شبها جایی برویم، می فرمود: من باید جلوی تو چراغ بِكشم! من می گفتم: مگر چنین چیزی می شود كه پدر جلوی فرزند چراغ بِكشد. با این عبارت جواب می داد: تو عمامه داری و طلبه هستی...» پدرم برای عموم علمای اسلام احترام قائل می شد و عملاً نیز نشان می داد. وقتی می دید فرزندش در لباس آنهاست، بیشتر احترام می كرد ...»

در قم:
وی كه حدود هجده بهار از عمرش را پشت سر گذاشته و متون دروس دروة سطح متوسطه را خوانده بود، تصمیم گرفت، برای ادامة تحصیلات عالی به قم مهاجرت كند. این بار نزد استادش آیت الله حدائق رفت و از وی درخواست استخاره كرد وقتی استاد قرآن را گشود آیة «هنا لك الولایة الحقّ هو خیر ثواباً و خیر عقبا ...» آمد. مضمون استخاره آینده ای روشن و سرنوشتی سعادتمند در این دنیا و رسیدن به مقامات عالی و اجر و ثواب الهی بسیار در آخرت را نوید می داد. وی پس از این استخاره در آغاز سال تحصیلی 1365 ق. (1326 ش.) با اجازة پدر و استاد به قم مهاجرت نمود. نخست در مدرسه فیضیه و پس از مدتی در مدرسة حجتیه سكونت گزید و به تحصیل مشغول گردید. او قسمتی از درسهایی را كه در دورة سطح متوسطه نخوانده بود، نزد آیت الله شهید محمد صدوقی (1401 ق.) خواند. سپس فراگیری متون دروس سطح عالی را شروع كرد. «رسائل»، «مكاسب» و «كفایة الاصول» در فقه و اصول را نزد آیات آقایان شیخ محمد تقی بهجت، شیخ مرتضی حائری (1406 ق.)، سیّد رضا بهاءالدینی (1418 ق.)، سیّد محمدباقر سلطانی طباطبایی (1418 ق.)، سیّد عبدالجواد اصفهانی (1407 ق.)، میرزا محمد مجاهدی تبریزی (1380 ق.)، آقا سیّد رضا صدر (1415 ق.)، و شیخ عبدالرزاق قاینی (1414 ق.)، «شرح تجرید و شوارق» در كلام و حكمت را در محضر آیت الله سیّد احمد خوانساری (1405 ق.) و ... خواند و دورة سطح را به پایان رسانید.

پس از آن خود را برای استفاده از مباحث دوره خارج آماده كرد. آقای شب زنده دار سالها به طور مرتب و منظم و مجدّانه در دروس خارج فقه و اصول آیات عظام آقایان حاج سیّد حسین بروجردی (1380 ق.)، سیّد محمد محقق داماد (1388 ق.)، شیخ محمد علی اراكی (1415 ق.)، امام خمینی (1409 ق.)، سیّد محمدرضا گلپایگانی (1414 ق.)، شیخ عباسعلی شاهرودی (1383 ق.) حاضر شد و همزمان در درس تفسیر استاد علاّمه سیّد محمد حسین طباطبایی (1402 ق.) حضور یافت و ضمن مباحثه، تقریر برخی از دروس یاد شده را نگاشت و از آن پس در شمار فضلا و اساتید زبدة حوزه قرار گرفت. آقای شب زنده دار، در سالهایی كه در حلقه دروس خارج شركت می كرد، به خاطر دریافت سریع مطالب، پشتكار و حافظه قوی، پیوسته از صحبتهای پدرانه استادان بهره مند می گشت.

تدریس:
آیت الله شب زنده دار از استادان برجسته حوزه علمیه قم به شمار می رود و سابقة تدریس حوزوی ایشان به چهل سال می رسد. وی در مدرسه خان جهرم و منصوریه شیراز كتابهایی را كه خوانده بود، برای داوطلبان درس داد و از سالی كه به حوزة علمیه قم وارد شد، متون آموخته شده را تدریس كرد. بیشتر تدریس او در قم طی چند دوره شامل مباحث فقهی و اصولی از «لمعتین»، «مكاسب»، «قوانین الاصول» و «اصول الفقه» برای طلاّب داوطلب در مساجد اعظم، امام حسن عسكری (ع)، مسجد نو و مدارس حقانی، رضویه، گلپایگانی و بحث نفسیر و اخلاق در مدرسه فیضیه و مسجد حضرت معصومه (ع) به صورت آزاد و عمومی بود.

وی در تدریس بیانی شیرین و شیوا داشت و برای تفهیم و انتقال درست مطالب به مخاطبان از الفاظ و قالبهای ساده استفاده می نمود. از امثال و نمونه ها نیز بهره می گرفت و موقع پاسخ دادن به پرسشهای درسی و حلّ مشكلات علمی، تحمّل به خرج می داد و با جوابی درخور، سؤال كننده را قانع می كرد.
ایشان كه به علت بیماری در بیمارستان شهید بهشتی قم و سپس در بیمارستان مسیح دانشوری تهران بستری بودند صبح امروز 4 مرداد 93 در سن 85 سالگی دار فانی را وداع گفتند

تألیفات:
آیت الله شب زنده دار در كنار تمام فعالیت‌ها در عرصه نگارش هم آثار زیادی به صورت تقریرات دروس خارج، شرح و حواشی بر برخی از تفاسیر و ادعیه و مقالات پربار در موضوعات گوناگون دینی نگاشته است كه به آن‌ها اشاره می‌شود:
- تقریرات دروس خارج فقه و اصول آیت الله خمینی
- حواشی بر تفاسیر مجمع البیان و المیزان
- شرح دعای مكارم الاخلاق
- مجموعه یادداشتهای مدون شده پیرامون مسئله امامت
- مقالات متعدد در موضوعات اخبار غیبی و علوم دیگر قرآن، معاد و قیامت، آینده دنیا و... چاپ شده در مجله مكتب اسلام، مكتب تشیع، معارف جعفری و...