مرجع تقلید فقید شیعیان
تولد و دوران كودكی:
حضرت آیت الله العظمی محمد فاضل لنكرانی (ره) درسال 1310 هجری شمسی در خانواده‌ای روحانی در قم به دنیا آمد. پدرش آیت الله عبدالله فاضل لنكرانی از بزرگان و استادان حوزه علمیه قم به شمار می‌آمد. آن بزرگوار از مهاجران قفقاز بود و سالها در حوزه علمیه مشهد مقدس و حوزه علمیه زنجان به تحصیل و تدریس اشتغال داشت و یك سال پس از تأسیس حوزه علمیه قم به دست آیت الله آقای حاج شیخ عبدالكریم حائری یزدی، به آنجا آمد و در همان ابتدا با خانواده‌ای اصیل، وصلت نمود كه حاصل آن، فرزندانی برومند بود كه آیت الله العظمی فاضل، فرزند چهارمین آن بود. چنان پدری، از عوامل مهم رو آوردن فرزند خود به سلك روحانیت و علم و تقوی بود.
دوران تحصیل:
آیت الله العظمی فاضل تحصیلات كلاسیك خود را تا سال ششم ابتدایی ادامه داد و پس از آن ـ با آنكه در تحصیلات جدید نیز رشد و توفیق بسیاری داشت ـ به جمع طلاب علوم دینی پیوست. حوزة آن روزگار طلاب فراوانی نداشت و اندكی در آن مشغول به تحصیل بودند. او وقتی به حوزه علمیه پای نهاد كه 13 سال بیشتر نداشت؛ اما دلش مالامال از عشق به تحصیل علوم دینی و معارف نبوی بود. این مسأله را رابطة معنوی و عاطفی با فرزند امام خمینی(ره) مرحوم حاج سید مصطفی خمینی دو چندان می‌ساخت.
وی دورة سطح را در مدت 6 سال به پایان رسانید و در 19 سالگی در كنار اشتغال به درس كفایه در درس آیت الله العظمی بروجردی شركت می‌كرد و شاید جوان‌ترین فرد حاضر در آن كلاس بود؛ او هر درسی را كه فرا می‌گرفت، همان روز با دقت و تسلط فراوان به زبان عربی می‌نگاشت و مشاهدة این جزوه‌ها اعجاب آیت الله العظمی بروجردی را نیز برانگیخته بود. تلاش و استعداد فراوان او باعث شد كه در بیست و پنج سالگی كه همزمان با انتشار كتاب مهم نهایة التقریر بود، دیگر خود را از تقلید بی نیاز دید و قدم در وادی اجتهاد و عمق بخشیدن به آن نهاد.
در طی این سالها، از خواندن حكمت و علوم عقلی نیز باز نماند و در این راه نیز استعداد و تلاش خود را در معرض استادان و دیگر طلاب قرار داد. او مهم‌ترین عامل توفیق خود در امور عملی را مباحثه منظم ودقیق دروس فرا گرفته می‌داند و طلاب امروز را نیز به آن سفارش می‌كند.
استادان و دوستان:
آیت الله العظمی فاضل لنكرانی در سالهای تحصیل خود از استادان بسیاری بهره برد. مقداری از رسائل و مكاسب را نزد پدر خود و دیگر بخشهای آن را نزد آیت الله سلطانی، آیت الله شیخ عبدالجواد جبل عاملی و آیت الله شیخ مرتضی حائری خواند. كفایه را نیز نزد مرحوم آقای شیخ عبدالجواد جبل عاملی فرا گرفت. اینان بخشی از استادان او هستند كه دورة سطح را نزد آنان آموخته است.
با اتمام دورة سطح، به درس خارج فقه آیت الله العظمی بروجردی رفت و حدود 11 سال در درس خارج ایشان شركت می‌جست كه رحلت آیت الله بروجردی، سد راه ادامة این حضور شد. با آغاز درس خارج اصول امام خمینی(ره) در درس ایشان نیز شركت كرد و 9 سال از محضر ایشان بهره برد.
در طی این سالها در درس خارج فقه امام(ره) نیز حاضر بود و تقریرات آن را ـ همچون درس مرحوم بروجردی ـ می‌نگاشت.
او ویژگی درس امام(ره) را تفهیم دقیق و اعجاب‌انگیز مطالب و در بخش علم اصول، ریشه‌ای مطرح كردن مباحث می‌داند. غالب مدرسان اصول، در آن روزگار، آراء مطرح شدة استادان پیش از خود را اصل مسلمی در مسأله تلقی می‌كردند و سپس به بحث دربارة آن می‌پرداختند؛ اما امام(ره) مطلب را از ریشه مطرح می‌كرد و هیچ دیدگاهی را در آن مسلم نمی‌دانست. وی در بخش حكمت نیز سالها در درس مرحوم علامه طباطبایی(ره) شركت می‌كرد.
آیت الله فاضل در سالهای تحصیل و تدریس خود، با طلاب فاضل فراوانی رابطه دوستی داشت؛ از جمله آنها؛ مرحوم شهید آیت الله مصطفی خمینی فرزند برومند امام خمینی(ره) بود كه درسهای فراوانی را با او به مباحثه پرداخته بود.
فعالیتهای علمی و فرهنگی:
خدمات آیت الله فاضل لنكرانی در ابعاد علمی و فرهنگی بسیار است. او پس از گذشت مدتی از رحلت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، امامت جماعت حرم مطهر حضرت معصومه(س) را بر عهده گرفت. تأسیس مدرسه علمیه از دیگر فعالیتهای ایشان در این عرصه است. آیت الله فاضل به امر احیای هیئتهای مذهبی و عزاداری برای سید و سالار شهیدان، اهتمام ویژه‌ای دارد و خود، از كسانی است كه سالها مجالس روضه و ندبه بر پای نموده است كه هم اكنون نیز ادامه دارد. وی در احیای ایام فاطمیه و تشویق مردم برای برگزاری مراسم عزای صدیقه طاهره فاطمه زهرا(س) تلاش فراوان به انجام رساند.
آیت الله فاضل از آغازین سالهای تحصیل، به تدریس نیز اشتغال داشت. نخستین كتابی كه ایشان به تدریس پرداختند حاشیه ملا عبدالله و پس از آن، معالم بود. پس از آن نیز به تدریس شرح لعمه پرداخت. مكاسب را پنج دوره و كفایه را شش دوره تدریس نمود و در این كلاسها حدود 600 نفر شركت می‌جستند. دورة آخر تدریس كفایة ایشان با شروع تدریس خارج فقه و اصول همراه بود كه سالهای متمادی ادامه داشته است و هم اكنون نیز ادامه دارد.
در طی این سالها استاد فاضل لنكرانی، از آموختن روش تهذیب نفس و سفارشهای اخلاقی به طلاب نیز دریغ نمی‌ورزید و آنچه خود از استادانی چون امام خمینی(ره)، آیت الله بروجردی(ره) و علامه طباطبایی(ره) آموخته بود، سینه به سینه به نسل جدید حوزه‌های علمیه منتقل می‌كرد.
آیت الله فاضل، در طول عمر با بركت خود، كتب فراوانی نگاشته و به حوزه علم و تقوا تقدیم داشته است. شگفت اینكه برخی از آنها را ـ مانند نهایة التقریر ـ در دورة جوانی نوشته است. برخی از تألیفات او به شرح زیر است:
1. نهایة التقریر (3 جلد)؛ 2. تفصیل الشریعه فی شرح كتاب تحریر الوسیله (حدود 26 جلد)؛ 3. تبیان الاصول (جلد اول تقریر بحث ایشان)؛ 4. الاحكام الواضحه؛ 5. رساله توضیح المسائل؛ 6. الحواشی علی العروة الوثقی؛ 7. حاشیه بر كتاب «طهارة» مصباح الفقیه؛ 8. مناسك حج؛ 9. مدخل التفسیر؛ 10. چهره‌های درخشان در آیة تطهیر؛ 11. ائمه اطهار یا پاسداران وحی در قرآن كریم؛ 12. تقیه مداراتی؛ 13. آیین كشور داری از دیدگاه امام علی(ع)؛ 14. تفسیر سورة حمد؛ 15. تقریرات الاصول والفقه لمباحث آیت الله العظمی الامام الخمینی(ره)؛ 16. كتاب القضاء؛ 17. الحاشیه علی كتاب طهارة الشرایع؛ 18. شرح فروع الاجتهاد و التقلید من الكتاب العروة الوثقی؛ 19. رسالة فی حكم الصلوة فی اللباس مشكوك؛ 20. عصمت انبیاء؛ 21. القواعد الفقهیه؛ 22. موضوع علم الاصول؛ 23. القول فی الشهرة الفتوائیه؛ 24. رساله فی قاعدتی الفراغ و التجاوز و اصالة الصحّة (تقریر بحث الامام الخمینی‌ره)؛ 25. رسالة فی الخلل الواقع فی العمرة و الحج (تقریر بحث آیة‌الله العظمی بروجردی (ره))؛ 26. ایضاح الكفایة (تقریر بحثهای ایشان در رابطه با كفایة)
فعالیتهای سیاسی:
اشتغال و تلاش فراوان در زمینه‌های علمی و فرهنگی، هیچ گاه آیت الله فاضل را از تلاشهای سیاسی در پیش و پس از انقلاب، جدا نساخت. او از كسانی بود كه در آغازین روزهای فعالیت جامعه مدرسین در دورة حكومت طاغوت، به آن پیوست و در جلسات آن شركت می‌كرد و امضای او در زیر بسیاری از اعلامیه‌ها، از جمله اعلام مرجعیت امام خمینی(ره) و نیز خلع ید شاه از قدرت، به چشم می‌خورد. فعالیتهای او در جامعه مدرسین و دیگر تلاشهای سیاسی او، باعث شد كه بارها مورد بازداشت و شكنجه قرار گیرد و تبعید یا زندانی شود.
او حدود 4 ماه به منطقه بسیار گرم و آزار دهندة بندر لنگه تبعید شد؛ این چهار ماه به گفته خود او، قدر 40 سال رنج و مرارت را به همراه داشت. پس از آن نیز حدود 2 سال و نیم به یزد تبعید شد كه در آنجا نیز دست از مبارزه بر نداشت و ضمن تحصیل و تحقیقات علمی، با آیت الله صدوقی، جلسات مخفیانه‌ای ترتیب داد كه طی آن، به تشویق افراد برای مبارزه و احیای نام امام خمینی(ره) در آن دیار می‌پرداخت.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز، فعالیتهای سیاسی آیت الله فاضل ادامه داشت. ایشان در هر جا كه لازم بود، با حمایت از مواضع امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت الله خامنه‌ای، توطئه‌های دشمن را افشا و مردم را به حمایت و اطاعت رهبری و حفظ ارزشهای نظام دعوت می‌كرد. او بارها در جبهه‌های نبرد حق علیه باطل حضور یافت و باعث دلگرمی رزمندگان اسلام شد.
از جمله مسؤولیتهای او پس از انقلاب به نمایندگی در دورة اول مجلس خبرگان از استان مركزی می‌توان اشاره كرد. استاد فاضل لنكرانی پس از رحلت آیت الله العظمی اراكی، با اعلام جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به عنوان نخستین نفر و با اكثریت آراء، از مراجع تقلید شناخته شد.
حضرت آیة‌الله العظمی فاضل، روز شنبه 26 خرداد ماه 1386 در سن 76 سالگی دعوت حق را لبیك گفت.